To największe odkrycie egipskiego grobowca XXI wieku. Kim był Totmes II?

Zdjęcie: Meum Mare, 28 maja 2023 roku

Archeolodzy w Egipcie dokonali ekscytującego odkrycia: grobowca faraona
Totmesa II, władcy, który przez długi czas pozostawał w cieniu swojej słynnej żony
i przyrodniej siostry, królowej Hatszepsut.
To niezwykłe znalezisko znajduje się w Dolinie Zachodniej (miejscu pochówku
królowych, a nie królów), w pobliżu kompleksu Deir el-Bahari, gdzie mieści się
świątynia grobowa Hatszepsut. Pracowałyśmy razem w tym spektakularnym miejscu
około 15 lat temu.
Grobowiec Totmesa II został określony jako pierwsze i największe odkrycie
królewskiego grobowca od czasu odnalezienia grobowca Tutanchamona ponad sto
lat temu. Mimo że jest całkowicie pusty, stanowi kluczowy element w dalszym
rozumieniu przełomowego okresu w historii starożytnego Egiptu.
Zapomniany brat i mąż Hatszepsut
Totmes II (znany także jako Akheperenre) panował w pierwszej połowie
XV wieku p.n.e. Był czwartym władcą XVIII dynastii egipskiej, która zapoczątkowała
okres Nowego Państwa. Totmes II prawdopodobnie rządził nieco ponad dziesięć lat,
choć niektórzy badacze sądzą, że jego panowanie trwało tylko trzy lata. Był synem
wielkiego faraona Totmesa I i jego mniej znaczącej żony, Mutnofret. Zgodnie
z królewskim zwyczajem poślubił swoją przyrodnią siostrę, królową Hatszepsut, aby
umocnić rządy i utrzymać czystość królewskiej linii. Razem mieli córkę o imieniu
Nefrure.
Po jego śmierci jego żona Hatszepsut została szóstym faraonem XVIII
dynastii – i prawdopodobnie jedną z najsłynniejszych i najbardziej szanowanych
władczyń
w historii.
Działania militarne
Jako następca Totmesa I, Totmes II kontynuował politykę wojskową swojego
ojca na południowych obszarach Egiptu. Z zachowanych inskrypcji wynika, że
nakazał brutalne stłumienie buntu przeciwko egipskim rządom na terenie Kusz
(dzisiejszy północny Sudan). W wyniku tej kampanii do Egiptu sprowadzono znaczną
liczbę jeńców.
W porównaniu do wielkich podbojów swoich poprzedników i następców,
kampanie wojenne Totmesa II były niewielkie. Większość historyków uważa, że był
słabym władcą, a Hatszepsut odgrywała kluczową rolę w rządzeniu krajem, nawet
na długo przed jego śmiercią. Inni badacze kwestionują jednak tę teorię.

Krótki okres panowania Totmesa II pozostawił po sobie skromne ślady
działalności budowlanej w Karnaku, jednym z największych ośrodków religijnych
starożytnego Egiptu, położonym w dzisiejszym Luksorze.
Zachowane fragmenty budowli zawierają unikalne dekoracje przedstawiające
Totmesa II, Hatszepsut jako jego królewską małżonkę (jeszcze przed objęciem
władzy) oraz ich córkę Nefrure. Nie jest pewne, kto zainicjował budowę tego
monumentu – możliwe, że rozpoczął ją Totmes II, a Hatszepsut ją ukończyła.
Rekonstrukcji monumentu dokonali francuscy badacze, a obecnie można go
podziwiać w Open Air Museum w Karnaku.
Inne zabytki związane z Totmesem II odnaleziono w południowych regionach
Egiptu, takich jak Elefantyna w Asuanie czy w północnym Sudanie, prawdopodobnie
w związku z jego kampaniami wojskowymi.
Potępienie pamięci Hatszepsut
Co ciekawe, imię Totmesa II zostało silnie związane z wieloma budowlami
Hatszepsut za sprawą działań Totmesa III.
Totmes III, uważany za jednego z największych wojowników, dowódców
wojskowych i strategów w historii, był bratankiem i pasierbem Hatszepsut.
Początkowo współrządził z nią jako regent. Pod koniec swojego panowania,
około 20 lat po śmierci Hatszepsut, Totmes III przeprowadził akcję usunięcia lub
zmiany jej imienia i wizerunków. Naukowcy określają to jako „damnatio memoriae”,
czyli potępienie pamięci. Prawdopodobnie miało to na celu zabezpieczenie tronu dla
jego następcy, Amenhotepa II, poprzez podkreślenie związku z męskimi przodkami.
W wielu miejscach imię Hatszepsut zastąpiono imieniem Totmesa II, czyniąc
go głównym patronem świątyń zbudowanych przez nią, takich jak Deir el-Bahari.
Co mówi nam pusty grobowiec Totmesa II?
Nowo odkryty grobowiec dostarcza świeżych informacji o statusie Totmesa II
i jego roli w strukturze społeczno-politycznej Egiptu XV wieku p.n.e. – okresu
ekspansji terytorialnej, bogactwa i politycznych intryg. Rzuca również światło na to,
jak postrzegano jego panowanie w tamtym czasie.
Totmes II często przedstawiany jest jako nieskuteczny władca, a najnowsze
odkrycia tego nie podważają. W przeciwieństwie do swojego ojca, Totmesa I, który
rozszerzył egipskie panowanie siłą wojskową, czy pasierba Totmesa III, który stał się
jednym z najsłynniejszych faraonów-wojowników, skromny grobowiec Totmesa II
sugeruje, że jego dziedzictwo mogło nie być tak szeroko celebrowane jak innych
władców jego dynastii.
Lokalizacja grobowca jest również intrygująca, ponieważ znajduje się on
w pobliżu grobowców królewskich żon, w tym skalnego grobowca Hatszepsut, który
został dla niej przygotowany jeszcze za jej życia jako królewskiej małżonki.

Mumia Totmesa II została odkryta w tzw. Królewskiej Skrytce w Deir el-Bahari
w 1881 roku, obok innych królewskich mumii. Wiele mumii przeniesiono tam w
okresie burzliwych wydarzeń XXI dynastii (ok. 1077–950 p.n.e.), 400–500 lat po
pierwotnym pochówku Totmesa II, aby uchronić je przed grabieżą i zalaniem.
Eksperci podejrzewają jednak, że grobowiec mógł zostać opróżniony jeszcze
wcześniej z powodu powodzi spowodowanej wodospadem znajdującym się nad nim.
Spekulujemy, że dla Totmesa II mógł zostać przygotowany jeszcze inny grobowiec,
który wciąż czeka na odkrycie.
Ostatecznie panowanie Totmesa II nadal pozostaje owiane tajemnicą z
powodu braku dostępnych źródeł. Poszukiwania jego grobowca – od Doliny
Zachodniej, przez Dolinę Królów, aż po Deir el-Bahari – trwały przez wieki.
Pomimo słabego stanu zachowania i skromności w porównaniu do
wspaniałego grobowca Tutanchamona, to odkrycie poszerzy naszą wiedzę o
niedocenianej postaci Totmesa II i jego roli w przygotowaniu panowania Hatszepsut
– prawdopodobnie najpotężniejszej z czterech kobiet-faraonów. W rzeczywistości
jego największym wkładem mogło być właśnie umożliwienie wstąpienia na tron
Hatszepsut.