Kobiety nie zawodzą w nauce - to nauka zawodzi kobiety

Źródło: https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/kobieta-w-bialej-sukni-laboratoryjnej-3735782/ ; autor: Polina Tankilevitch, 11 lutego 2020 roku 

Tak wynika z badania przeprowadzonego przez mój zespół dla Uniwersytetu Narodów Zjednoczonych – Merit na temat nierówności płci w badaniach naukowych w Meksyku, opublikowanego jako raport roboczy w grudniu 2016 roku.

Badanie, będące częścią projektu „Luki płciowe w nauce, technologii 
i innowacjach oraz ich koszty ekonomiczne w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach”, zostało sfinansowane przez Fundusz ds. Płci i Różnorodności Interamerykańskiego Banku Rozwoju (IDB).

Paradoks produktywności

Badanie, które analizowało status kobiet w 42 publicznych uniwersytetach 
i 18 publicznych centrach badawczych, niektórych zarządzanych przez Meksykańską Narodową Radę Nauki i Technologii (CONACYT), skupiło się na pytaniu: dlaczego kobiety w nauce są mniej produktywne niż mężczyźni, w niemal wszystkich dyscyplinach akademickich i niezależnie od zastosowanej miary produktywności?

Istnienie tego „paradoksu produktywności” jest dobrze udokumentowane 
– od Republiki Południowej Afryki po Włochy – ale niewiele badań próbowało zidentyfikować jego możliwe przyczyny.

Nasze wyniki pokazują, że przynajmniej w Meksyku, założenie o istnieniu paradoksu produktywności jest fałszywe, gdy weźmiemy pod uwagę czynniki takie jak awanse na wyższe stanowiska akademickie i selektywność.

Korzystając z modelowania ekonometrycznego, w tym kilku symulacji makroekonomicznych mających na celu zrozumienie kosztów ekonomicznych nierówności płci dla meksykańskiego systemu akademickiego, nasze badanie skupiło się na naukowcach należących do Narodowego Systemu Badaczy Meksyku.

Odkryliśmy, że kobiety produkują badania wyższej jakości niż mężczyźni, często publikując w bardziej prestiżowych czasopismach naukowych 
o długoterminowym wpływie na daną dziedzinę. Dodatkowo, mimo powszechnego przekonania, że urlopy macierzyńskie sprawiają, że kobiety są mniej produktywne 
w kluczowych okresach ich kariery, badaczki mają jedynie od 5% do 6% więcej nieproduktywnych lat niż mężczyźni. Na wyższych szczeblach różnica ta spada do 1%.

Mimo to, w uniwersytetach i centrach badawczych, które analizowaliśmy, Meksykanki napotykają znaczne bariery w osiąganiu sukcesu. W publicznych centrach badawczych kobiety mają o 35% mniejsze szanse na awans, a 89% najwyższych stanowisk było zajmowanych przez mężczyzn w 2013 roku, mimo że kobiety stanowiły 24% kadry badawczej i 33% na niższych stanowiskach. Publiczne uniwersytety wypadają nieco lepiej: badaczki mają tam o 22% mniejsze szanse na awans niż mężczyźni. Ogólnie rzecz biorąc, 89% wszystkich akademiczek w naszej próbie nigdy nie osiągnęło wyższych stanowisk w badanym okresie (2002–2013).

W pewnym sensie te dane nie powinny być zaskoczeniem. Meksyk zajmuje 66. miejsce na 144 kraje w Globalnym Raporcie na temat Równości Płci Światowego Forum Ekonomicznego z 2016 roku. Raport Organizacji Współpracy Gospodarczej 
i Rozwoju (OECD) z 2015 roku wykazał, że Meksyk ma najszerszą ogólną lukę płciową w stopie zatrudnienia spośród krajów OECD.

Są podejmowane pewne działania w celu poprawy równości płci w badaniach naukowych. W 2013 roku Meksyk zmienił cztery artykuły swojej Ustawy o Nauce 
i Technologii, aby promować równość płci, dodając przepisy promujące równy udział kobiet w publicznych instytucjach szkolnictwa wyższego oraz zbieranie danych dotyczących płci w celu oceny wpływu polityki naukowej  i technologicznej.

Kilka centrów badawczych CONACYT uruchomiło inicjatywy mające na celu promowanie równości płci wśród personelu, ale wiele z tych wewnętrznych programów ogranicza się do szkoleń z zakresu przeciwdziałania dyskryminacji i molestowaniu seksualnemu. Bardziej ambitne programy obejmują:

• Program stypendialny dla studentów studiów magisterskich i doktoranckich Centrum Badań Antropologii Społecznej, realizowany we współpracy 
  z CONACYT i Narodową Komisją ds. Rozwoju Ludności Rdzennej, mający 
  na celu wspieranie edukacji rdzennej ludności kobiet.
• Polityki zwiększania udziału kobiet na wyższych szczeblach akademickich 
  i kierowniczych w instytucie technologicznym CIATEQ, który oferuje również dofinansowanie do opieki nad dziećmi dla kobiet pracujących.

Jednak takie przykłady są rzadkością. Ogólnie rzecz biorąc, kobiety, które chcą odnieść sukces w meksykańskiej sferze akademickiej, muszą pracować ciężej 
i być bardziej produktywne niż ich koledzy, aby w ogóle być brane pod uwagę przy awansach na wyższe stanowiska.

Ta uporczywa nierówność ma konsekwencje nie tylko dla kobiet, ale także dla naukowej produkcji kraju: Gdyby Meksyk wyeliminował nierówność płci w awansach, system akademicki kraju odnotowałby wzrost liczby recenzowanych artykułów naukowych o 17%–20%.

Globalny szklany sufit

Meksyk nie jest jedynym państwem zmagającym się z tym problemem. Nasze wcześniejsze badania przeprowadzone we Francji i Republice Południowej Afryki, wykorzystujące ten sam model ekonometryczny, wykazały, że nierówności płci uniemożliwiają tam kobietom awans na wyższe stanowiska akademickie. Analizując francuskich fizyków pracujących w Narodowym Centrum Badań Naukowych (CNRS) i francuskich uniwersytetach publicznych, odkryliśmy, że fizyczki w CNRS są równie produktywne jak ich koledzy, a nawet bardziej. Mimo to mają o 6,3% mniejsze szanse na awans w CNRS i o 16,3% w uniwersytetach. Jest to szczególnie niepokojące, gdy tyczy się kraju, który według Światowego Forum Ekonomicznego zajmuje 17. miejsce na świecie pod względem równości płci.

W Republice Południowej Afryki rasa odgrywa ważną rolę w nierówności płci 
w nauce. Analizując ścieżki kariery badaczy w latach 2002–2011, zaobserwowaliśmy, że nie ma dużych różnic we wzorcach awansów wśród białych naukowców ze względu na płeć: 60,1% białych mężczyzn nie zostało awansowanych (nawet w przypadkach, gdy ubiegali się o awans), w porównaniu do 60,6% kobiet w tym samym okresie. Jednak różnica ta dramatycznie się powiększa, gdy uwzględnimy pochodzenie etniczne: 70,4% niebiałych mężczyzn i 69,2% niebiałych kobiet nie otrzymało awansu.

W Urugwaju ten sam projekt IDB dotyczący różnic płciowych również zidentyfikował „szklany sufit”. Kobiety są w tym państwie niedostatecznie reprezentowane na najwyższych stanowiskach akademickich i mają o 7,1% mniejsze szanse na awans od mężczyzn.

Co więcej, od Meksyku i Urugwaju po Francję i Republikę Południowej Afryki, istnieje błędne koło między awansem a produktywnością: trudności w uzyskaniu awansu obniżają prestiż, wpływy i zasoby dostępne dla kobiet. Z kolei te czynniki mogą prowadzić do niższej produktywności, co zmniejsza ich szanse na awans.

Ta dwukierunkowa zależność powoduje występowanie błędów endogeniczności, gdy uwzględniamy staż pracy jako zmienną wyjaśniającą produktywność w modelu ekonometrycznym. Dopiero gdy kontrolujemy ten czynnik, 
a także błąd selekcji (czyli częstość publikacji), odkrywamy, że badaczki są bardziej produktywne niż ich koledzy. Bez tych korekt pojawia się luka produktywności 
na poziomie od 10% do 21% na korzyść mężczyzn.

Powszechne przekonanie, że kobiety zawodzą w nauce, jest szeroko rozpowszechnione, ale dowody pokazują, że to nauka zawodzi kobiety. Należy podjąć działania, aby badaczki były sprawiedliwie traktowane, doceniane za swoją pracę 
i awansowane, gdy na to zasługują.